Jazz, awangarda z kroplą Kameralistyki: Przegląd Płyt jazzda październik 2025

"Jazzda po płytach" Październik 2025, czyli playlisty z premierowymi materiałami jazzowymi z całego świata. Przemysł muzyczny nie zna litości. Na liście jest niemal 23 godziny muzyki, a za większością utworów stoją wspaniałe płyty. Najlepiej byłoby rzucić robotę, leżeć plackiem, zmieniać płyty i tylko słuchać, słuchać, słuchać.

Nie będę ściemniał – nienawidzę jesieni. Najchętniej, wzorem dobrze odżywionego niedźwiedzia, wlazłbym do gawry we wrześniu i wylazł z niej dopiero w kwietniu, żeby podrapać się po plecach.

Niestety, nie mam tak hibernetycznych zdolności (choć bardzo się staram), co oznacza, że jesienią, zimą i wczesną wiosną, czyli w trakcie tego długiego, wiecznie trwającego polskiego Listopada, wpadam w głęboką dziurę melancholii. Nie lubię alkoholu, bo w przeciwnym wypadku pewnie chlałbym na umór, więc zamiast wódy serwuję sobie do krwiobiegu ekstremalne dawki improwizowanego jazzu. Upijam się nim, każdego dnia chodzę wstawiony jazzem bez względu na porę dnia.

Na szczęście, w październiku natknąłem się na kilka płyt, które działają jak potężna terapia wstrząsowa. To materiał o zaskakującej głębi i koncepcji, sygnowany takimi nazwiskami jak Giovanni Falzone, Paolino Dalla Porta, Vincent Courtois, Colin Vallon, Mikko Innanen, Ingebrigt Håker Flaten, Fred Frith, Mariá Portugal, Rasmus Kjær Larsen, Nicolas Masson, Ambrose Akinmusire i George Lewis. Poniżej postanowiłem poświęcić im kilka zdań. Te projekty wspólnie kreślą mapę współczesnej awangardy: od wydanych po latach nagraniach szalonego minimalnego duetu, przez podwodną podróż w nowej skali harmonicznej, po spotkanie jazzowej improwizacji z rygorem kwartetu smyczkowego.

I. Powrót do Esencji: Minimal Duo (Falzone / Dalla Porta)

Album "Minimal Duo" (Abeat Records 2025) jest jednym z najbardziej intrygujących przypadków w historii włoskiego jazzu – kapsułą czasu, która staje się manifestem. Materiał, nagrany 13 lat temu przez duet Giovanniego Falzone (trąbka) i Paolino Dalla Portę (kontrabas), ukazuje się dopiero teraz, zachowując swoją siłę i aktualność.

Kontekst i Manifest Kreatywności

Ten 13-letni dystans nadaje nagraniu charakter „dojrzałej chemii”. Sam projekt to dla artystów nie tylko zbiór miniatur, ale „prawdziwy manifest” ich filozofii: poszukiwania esencji melodii i rytmu w najbardziej oszczędnym formacie.

Jak podkreśliła recenzja w Doppio Jazz: „«Minimal Duo» to przede wszystkim spotkanie dwóch wielkich narracyjnych inteligencji, które w formacie duetu, bez sieci zabezpieczających (perkusji, fortepianu), osiągają najwyższy stopień intymności i ekspresji... To rodzaj muzyki, która samodzielnie moduluje czas, zawieszając go i zagęszczając wokół oszczędnych, ale zawsze głębokich fraz.” Ja jestem prostszy od nadredaktorów Doppio powiem Wam, że panowie gadają ze sobą fenomenalnie, choć przy dzisiejszych jazgotliwych czasach, tworzony na żywca dialog z udziałem ledwie dwóch instrumentów, jest rewolucyjnym manifestem. Nie robię wam złudzeń, to nie jest lista przebojów, a raczej apel do

Portrety Mistrzów Dialogu

• Paolino Dalla Porta (Kontrabas): Eklektyk łączący jazz z tradycjami śródziemnomorskimi. Jako basista legendarnego Oregonu i profesor, wnosi stabilność i głębię harmoniczną.

• Giovanni Falzone (Trąbka): Kompozytor i wirtuoz, znany z radykalnych reinterpretacji (Led Zeppelin Suite) i lirycznej precyzji, niezbędnej do prowadzenia narracji w duecie.

  
  

II. Transcendentny Upadek: A Simple Fall (Courtois / Vallon)

Album "A Simple Fall

" (BMC Records 2025) to debiutancki duet wiolonczelisty Vincenta Courtois i pianisty Colina Vallona. To dzieło o głęboko osobistej koncepcji, inspirowane tajemniczą „domową tragedią”, lecz przekształcone w akt transcendentnego piękna i przenikającej melancholii.

Orkiestrowy Potencjał w Intymnym Składzie

Duet łączy liryczne melodie z abstrakcyjną improwizacją, tworząc unikalny, orkiestrowy wymiar w intymnym składzie wiolonczeli i fortepianu. Niemożliwe? Otóż jest to kalejdoskop, w którym muzyka klasyczna i współczesny jazz spotykają się w poczuciu „swobodnego spadania” inherentnego improwizacji.

Kim są twórcy?

• Vincent Courtois (Wiolonczela): Francuski mistrz transformacji, który uczynił wiolonczelę równie perkusyjną, co melodyczną. Jego związek z BMC Records (wcześniej Carmen Rhapsody) jest gwarantem konceptualnej głębi.

• Colin Vallon (Fortepian): Szwajcarski wirtuoz subtelności, znany ze swoich płyt dla ECM Records. Wprowadza dbałość o ciszę i wyrafinowaną, powściągliwą harmonię, idealnie kontrastującą z eksploracyjnym stylem Courtois. Jego największą siłą jest umiejętność kondensacji dowolnego nastroju lub emocji w niezwykłe połączenia dźwięków.

Projekt ten to głębokie, wzajemne uzupełnienie – dwóch artystów, którzy operują na styku jazzu i muzyki kameralnej, teraz uwalnia emocjonalny potencjał opóźniania dźwięku i ciszy, prowadząc słuchacza przez liryczną, a zarazem abstrakcyjną opowieść.

III. Manifest Natychmiastowości: Live in Espoo (Innanen / Flaten)

"Live in Espoo" to surowy, szczery zapis koncertu dwóch potężnych improwizatorów: fińskiego saksofonisty Mikko Innanena i norweskiego kontrabasisty Ingebrigta Håker Flatena. Ta płyta wywróciła mi bebechy, bo wprawdzie muzyków na niej jest dwóch, ale za to muzyki jest mnóstwo.

Czysta Improwizacja z Niczego

Płyta jest manifestem natychmiastowości – dokumentem czystej, nieograniczonej improwizacji (instant composition), stworzonej na żywo, „z niczego”. W przeciwieństwie do zorganizowanych form, ten album bazuje na głębokim porozumieniu i gotowości do radykalnego ryzyka w danej chwili. Live in Espoo" to ekstremalny test dla improwizatorów. W przeciwieństwie do emocjonalnego, zorganizowanego "A Simple Fall", ten album jest surowy, szczery i wymaga pełnego zaangażowania w proces twórczy, który odbywa się w pełni publicznie. Jest to muzyka, która wymaga od słuchacza aktywnego uczestnictwa w jej tworzeniu.

Płyta ta to dowód na to, że prawdziwa improwizacja, tworzona na żywo z niczego, może osiągnąć taką samą głębię narracyjną jak starannie skomponowane utwory, jednocześnie zachowując swoją unikalną, niepowtarzalną energię koncertową. Innanen, operując różnymi barwami i technikami, jest motorem napędowym dialogu, wnosząc melodyczną niestabilność. Flaten dostarcza solidną, ale nieprzewidywalną bazę, aktywnie reagując i rzucając wyzwania Innanenowi, zamiast tylko akompaniować.

• Mikko Innanen (Saksofony): Laureat prestiżowej Yrjö Award. Styl pełen humoru i energii, operujący szeroką gamą instrumentów, od altowego po sopraninowy. W duecie jest motorem napędowym dialogu.

• Ingebrigt Håker Flaten (Kontrabas): Legenda skandynawskiego free jazzu, współzałożyciel The Thing i Atomic. Jego kontrabas jest perkusyjny i potężny, dostarcza solidną, ale nieprzewidywalną bazę, aktywnie rzucając wyzwania Innanenowi.

  
  

IV. Transkontynentalna Materia: Matter (Fred Frith / Mariá Portugal)

Album "Matter" dokumentuje debiut duetu o iście transkontynentalnej proweniencji: Freda Fritha (gitara, wokal) i Mariá Portugal (perkusja, kompozycja, wokal). To zderzenie dwóch pokoleń i dwóch muzycznych wszechświatów, które łączy wspólna filozofia kwestionowania granic stylistycznych.

Fred Frith: Pięć Dekad Awangardy

Fred Frith jest żywą legendą, pionierem gitary elektrycznej i improwizacji, którego działalność trwa ponad 50 lat (od Henry Cow w 1968 roku). Wnosi on do duetu ciężar i dziedzictwo całej historii eksperymentu, używając gitary jako instrumentu o nieograniczonych możliwościach teksturalnych.

Mariá Portugal: Brazylijska Siła Fuzji

Mariá Portugal to wszechstronna perkusistka i kompozytorka o klasycznym wykształceniu. Jej siła to fuzja: swobodnie porusza się między brazylijską piosenką, rockiem, elektroniką i swobodną improwizacją. Była 13. improwizatorką rezydentką Moers Festival (2020) i laureatką Chilean Film Academy Prize 2025 (ścieżka dźwiękowa do 1976).

Duet Mariá Portugal i Fred Frith narodził się ze spontanicznego spotkania, które szybko przerodziło się w ciągłe poszukiwania: po raz pierwszy artyści improwizowali razem w 2021 roku podczas dwóch koncertów w ramach Soundtrips-NRW. Oficjalna premiera duetu miała miejsce w 2022 roku na festiwalu Unerhört w Zurychu, gdzie zagrali w pełni improwizowany, koncert. Obecnie Portugal i Frith kontynuują tę twórczą wymianę, planując kolejne występy, na których chcą poszerzyć swój repertuar o utwory skomponowane i piosenki, eksplorując intrygujący obszar między ścisłą kompozycją a swobodną formą improwizowaną."Matter" to dowód na ich pokrewieństwa artystyczne, koncentrujące się na połączeniu kompozycji, improwizacji i wykorzystaniu głosu jako kolejnego instrumentu swobodnej formy.

V. Underlake: Odyseja do Zatopionej Krainy (Rasmus Kjær Larsen Trio)

"Underlake"

(Hobby Horse Records, 2025) duńskiego pianisty Rasmusa Kjær Larsena to powrót do fortepianu akustycznego z wizją mitycznej, zatopionej krainy nad Jeziorem Genewskim, gdzie kompozytor mieszkał.

Siedmiotonowy Klucz Kjæra

Kjær Larsen, kształcony przez Butcha Lacy’ego, stworzył na potrzeby tej płyty nowy język: większość materiału opiera się na unikalnej 7-tonowej skali jego pomysłu, nadającej muzyce nieziemską, zawieszoną harmonię.

Podwodna Nieważkość

Płyta ma charakter mroczny, ale piękny, a słuchacz może odnieść wrażenie, że znajduje się pod wodą, gdzie ruchy są w zwolnionym tempie. Opowieść o projekcie "Underlake" rozpoczyna się od utworu "almost weightless", który jest dosłownym zapisem wędrówki w głąb jeziora. Kompozytor, Kjær, przywołał w nim praktykę przekazaną mu przez Butcha Lacy’ego – wyobrażania sobie siebie unoszącego się na jeziorze i wsłuchiwania się w dźwięki dochodzące z głębin niczym bąbelki. Duński modernista potraktował to dosłownie, komponując utwór, unosząc się fizycznie na wodach Jeziora Genewskiego.

W rezultacie powstał świat dźwięków opisany przez Kjæra jako „mroczny, ale piękny”, gdzie ruchy wydają się być w zwolnionym tempie, a świat ma inną wagę. Wrażenie to jest tak silne, że w kilku miejscach albumu słuchacz może odnieść wrażenie, że znajduje się pod wodą.

Kraina Underlake posiada także swojego mitologicznego ducha, reprezentowanego przez dwa kluczowe utwory: "Ondyne in Silhouette": Utwór ten, odstępujący od 7-tonowej skali na rzecz tradycyjnej formy, inspirowany jest mityczną nimfą wodną (Ondyną), która wabi żeglarzy swoim syrenim śpiewem. Jest to liryczny moment, który pozwala słuchaczowi symbolicznie wyjrzeć spod powierzchni wody. "Adrift": Ten utwór jest jedynym w pełni improwizowanym momentem na płycie. Łamiąc wszelkie zasady kompozycyjne, stanowi chwilę swobodnego dryfowania i zagubienia się w bezkresnej toni, co idealnie oddaje uczucie dryfowania w podwodnej, mrocznej przestrzeni.

Trio tworzy:

• Rasmus Kjær Larsen (Fortepian): Dojrzały modernista jazzowy.

• Nicolas Masson (Saksofon): Artysta ECM, uczeń Cecila Taylora, wnoszący głęboki, europejski liryzm.

• Noé Franklé (Perkusja): Kształtuje "podwodny ciężar" brzmienia, wykraczając poza tradycyjną rolę perkusisty.

  
  

VI. May Our Centers Hold: Jazz Spotyka Kwartet (Mivos Quartet / Akinmusire)

Album "May Our Centers Hold" (Sideband Records, 2025) to manifest na styku jazzu i muzyki współczesnej, nagrany przez Mivos Quartet, jeden z najbardziej innowacyjnych kwartetów smyczkowych. Płyta jest hołdem dla różnorodności, prezentując kompozycje zamówione u czterech wybitnych twórców, w tym gigantów z kręgu improwizacji.

Mivos Quartet: Wirtuozi Awangardy

Kwartet (z kluczowymi postaciami jak Olivia De Prato na skrzypcach i Victor Lowrie Tafoya na altówce) słynie z nieskrępowanej wirtuozerii i zaangażowania w muzykę eksperymentalną, improwizowaną i skrajnie awangardową. Ich zaangażowanie gwarantuje maksymalną wierność intencjom kompozytorskim, często wymagającym rozszerzonych technik gry.

W środowisku muzyki współczesnej i improwizowanej, muzycy tacy jak Olivia De Prato, William Overcash, Victor Lowrie Tafoya i Nathan Watts są znani z łączenia wirtuozerii klasycznej z niekonwencjonalnymi poszukiwaniami artystycznymi. Austro-włoska skrzypaczka Olivia De Prato szybko zdobyła uznanie w Nowym Jorku jako pasjonatka nowej muzyki, występując na festiwalach takich jak Lucerne z Pierre’em Boulezem, Bang on a Can Marathon oraz Ojai ze Steve’em Reichem, a także będąc członkinią wpływowych zespołów Signal i Victoire. William Overcash, skrzypek z Offenbach, koncentruje się na rozwoju nowej sceny klasycznej, aktywnie współpracując z kompozytorami (jak Jalalu-Kalvert Nelson czy Michael Hersch), grając w Basel Sinfonietta, Broken Frames Syndicate oraz Ensemble Reflektor, a także wykorzystując znajomość Max/MSP do ożywiania utworów elektroakustycznych. Victor Lowrie Tafoya, wszechstronny altowiolista, improwizator i kompozytor, jest członkiem-założycielem Mivos Quartet i Synchronos Ensemble, a jego twórczość kompozytorska łączy osobiste poczucie melodii i harmonii z eksploracją improwizacji i elektroniki. Z kolei wiolonczelista Nathan Watts, mieszkaniec Frankfurtu, za misję obrał sobie uaktualnianie i ułatwianie dostępu do muzyki współczesnej poprzez współpracę z kompozytorami (m.in. przy nagraniu solowych preludiów Jalalu-Kalverta Nelsona); jest członkiem Mivos Quartet, Broken Frames Syndicate i WOVEN, a jego praktyka Deep Listening kształtuje tworzenie sytuacji muzycznych dostosowanych do konkretnego czasu i miejsca.

Artyści na Styku Ognia i Lodu

Album łączy kompozytorów jazzowych i klasycznych:

• George Lewis: Legendarny puzonista free jazzu i badacz (AACM), który łączy precyzyjną kompozycję z systemami improwizacyjnymi.

• Ambrose Akinmusire: Jeden z najważniejszych trębaczy i kompozytorów współczesnego jazzu (Blue Note Records). Jego utwór na kwartet smyczkowy to symboliczne spotkanie jazzowej swobody z rygorem kameralistyki.

• Jeffrey Mumford: Kompozytor ceniony za delikatną, migotliwą poetykę.

• Michaela Catranis: Reprezentantka młodszego pokolenia.

"May Our Centers Hold" to mapa współczesnej myśli kompozytorskiej, udowadniająca, że granice gatunkowe w muzyce kameralnej XXI wieku są jedynie iluzją.

WESPRZYJ NIEZALEŻNE TREŚCI

Patrząc na tych sześć albumów – od precyzyjnej improwizacji Mikko Innanena i Ingebrigta Håker Flatena, przez wyważone poszukiwania Collina Vallona, po wizjonerskie kompozycje Ambrose’a Akinmusire i George’a Lewisa – widzimy jedną wspólną cechę: bezkompromisową, artystyczną niezależność. Ci twórcy, podobnie jak niegdyś awangarda, decydują się na niełatwą drogę, często poza komercyjnym obiegiem, manifestując swoją autentyczną wizję i wewnętrzny spokój.

Jeśli, podobnie jak my, cenisz płyty, które w tak poruszający sposób eksplorują intymny świat dźwięków i odwagę artystów, którzy decydują się kroczyć własną, niełatwą drogą – wesprzyj naszą pracę!

Jazzda.net to przestrzeń tworzona z pasją i dla pasji. Jesteśmy niezależni dzięki Wam. Każda symboliczna wpłata na kawę ☕ pozwala nam docierać do tak wybitnych, niezależnych twórców i poświęcać czas na tworzenie tekstów dla Was, wolnych od komercyjnych kompromisów. Pomóż nam utrzymać ten niekompromisowy kurs w świecie pędu.

👉 Postaw nam kawę, by kolejne recenzje ujrzały światło dzienne: https://buycoffee.to/jazzda.net